Post by Nattie on Oct 15, 2005 16:34:58 GMT 1
Zainteresowanie XIX-wieczn¹ Persj¹ (od 1935 roku Iranem, zreszt¹ zmiana nazwy to równie¿ ciekawa historia...) zawdziêczam oczywiœcie nikomu innemu, jak naszemu Upiorowi z podziemi Opery, a w³aœciwie to panu Gastonowi Leroux. ¯adna to tajemnica, ¿e Leroux wiele podró¿owa³ jako dziennikarz i w swoich powieœciach uwiecznia³ miejsca, które odwiedzi³. A Persja to jedno z tych najbardziej chyba upiornych – oprócz Pary¿a oczywiœcie.
Zaczê³am poszukiwaæ tak od czasu informacji na ten temat i nazbiera³o siê tego trochê. Okazuje siê, ¿e to by³y bardzo ciekawe czasy, jak ju¿ wspomnia³am gdzie indziej. Persja by³a pañstwem niepodleg³ym, ale pod silnymi wp³ywami obcych mocarstw. Generalnie rzecz bior¹c to spiski, zamachy, skrytobójstwa praktykowane by³y w³aœciwie na co dzieñ.
Na XIX wiek przypada panowanie dynastii Kad¿arów, w porz¹dku chronologicznym nastêpuj¹co:
Kad¿arowie (1794-1924)
· 1794-1797 - Mohammad Kad¿ar
· 1797-1834 - Fath Ali Szach
· 1834-1838 - Mohammad Szach
· 1848-1896 - Naser ad-Din Szach
· 1896-1907 - Muzaffar ad-Din
· 1907-1909 - Mohammad Ali Szach
· 1909-1925 - Ahmad Szah
Wynika st¹d, ¿e najprawdopodobniej uwiecznione przez Leroux czasy przypadaj¹ na panowanie Nasera o-Din, st¹d te¿ o nim w dalszej czêœci...
Naser o-Din Szach, 1848 – 1896
Pochodzi³ z dynastii Kad¿arów (po angielsku „Qajar”), obj¹³ panowanie w 1948 po œmierci swojego ojca Fatha Ali. Czasem spotykany jako Naser-e-Din, Naser ad-Din lub w nieco innych odmianach. Uwa¿any jest za najlepszego w³adcê z tej dynastii, choæ czytaj¹c poni¿sze notki wydaje mi siê to trochê dziwne... ale pewnie na tle innych w³adców tak Ÿle nie wypad³?
Podczas rz¹dów Szacha Nasera o-Din do Iranu zosta³y sprowadzone zachodnia (czyli europejska) nauka, technologia i metody edukacyjne i rozpoczê³a siê modernizacja kraju. Szach Naser o-Din próbowa³ wykorzystaæ obopóln¹ nieufnoœæ miêdzy Wielk¹ Brytani¹ i Rosj¹ w celu zachowania niepodleg³oœci Persji, lecz pod jego panowaniem nasili³y siê zarówno zagraniczne wp³ywy, jak i wtargniêcia na terytoria perskie.
Pozaci¹ga³ olbrzymie po¿yczki zagraniczne aby sfinansowaæ swoje osobiste, kosztowne podró¿e do Europy. Nie by³ zdolny powstrzymaæ ani Wielkiej Brytanii ani Rosji przed wkraczaniem na terytoria tradycyjnie pozostaj¹ce pod irañskim wp³ywem. W 1856 Wielka Brytania zapobieg³a ponownemu zagarniêciu przez Persjê kontroli nad Heratem, który stanowi³ jej czêœæ w czasach Safawidów, lecz znajdowa³ siê pod nie-irañskim panowaniem od po³owy XVIII wieku. I o ten Herat siê t³ukli – Anglia chcia³a w³¹czyæ go do Afganistanu aby poszerzyæ na wschód zakres swoich wp³ywów, pomiêdzy Indiami (nad którymi panowa³a) a rozszerzaj¹c¹ swoje terytoria Rosj¹. W XIX wieku Anglia zdoby³a te¿ kontrolê nad innymi terytoriami nad Zatok¹ Persk¹. A tymczasem Rosja zagarnê³a terytoria dzisiejszego Turkmenistanu, Uzbekistanu i te¿ narobi³a zamieszania w Persji.
Ekonomicznie Persja w tym czasie kontrolowana by³a przez Brytyjczyków. Do tego stopnia, ¿e wielu Irañczyków wierzy³o, ¿e ich w³adcami kieruj¹ obce interesy - nietrudno to sobie wyobraziæ czytaj¹c teksty powy¿ej i poni¿ej. Choæ ten powy¿ej jest doœæ, hmm, oglêdny – pochodzi zreszt¹ ze strony www.iranchamber.com/
A to kilka faktów ze strony www.iran.krakow.pl (najbogatsza chyba strona o Iranie w jêzyku polskim) dotycz¹ce naszego szacha:
· trzy podró¿e do Europy - bardzo drogie, pañstwo w tym czasie bardzo zbiednia³o,
· po¿ycza³ pieni¹dze za granic¹, wyzyskiwa³ ch³opów i obywateli
· za jego panowania coraz wiêkszy rozpad i gnicie kraju, ba³agan, bezrz¹d, w kraju szerzy³a siê korupcja, okradanie maj¹tku pañstwowego przez urzêdników, pobór podatków przez specjalnych urzêdników - dziedziczna funkcja, samowolnie podnosili ch³opom podatki, a szachowi dawali z tego b.ma³o, w c³ach samowola urzêdników, w praktyce handlowcy nie p³acili podatków tylko ³apówki celnikom,
· nie istnia³a praktycznie armia, dowódcy pieni¹dze na armiê brali dla siebie,
· szach w praktyce kontrolowa³ jedynie stolicê i okolice, a na terenach dalej od Isfahanu czêsto ma³o kto wiedzia³ o istnieniu jakiegokolwiek szacha,
· protest tytoniowy - w 1890 r. mod¿tahed z Kerbeli zakaza³ paliæ papierosów, gdy¿ szach sprzeda³ monopol na handel tytoniem Anglikom
· wezyr Mirza Taki-chan - sprawiedliwy i oddany krajowi, próbowa³ porz¹dkowaæ finanse i armiê, w 1851 r. zosta³ wyrzucony ze stanowiska, a nastêpnie zamordowany,
· 1851 r. - w Teheranie powstaje pierwsza szko³a - uniwersytet Dom Wiedzy,
· pierwsze gazety - pierwsze has³a rewolucyjne, tak¿e na emigracji (Turcja, Indie, Niemcy, Anglia),
· szach zabity 1 maja 1896 r. przez zwolennika D¿alal ad-Dina - dzia³acza panislamizmu (ruch ten powsta³ w Turcji w II po³. XIX w. przeciw Zachodowi)
W nastêpnym odcinku....
W poszukiwaniu pierwowzoru Persa, czyli Mirza Taki-chan, Amir Kabir, Ataback-e Azam, Amir Nezaam.
Zaczê³am poszukiwaæ tak od czasu informacji na ten temat i nazbiera³o siê tego trochê. Okazuje siê, ¿e to by³y bardzo ciekawe czasy, jak ju¿ wspomnia³am gdzie indziej. Persja by³a pañstwem niepodleg³ym, ale pod silnymi wp³ywami obcych mocarstw. Generalnie rzecz bior¹c to spiski, zamachy, skrytobójstwa praktykowane by³y w³aœciwie na co dzieñ.
Na XIX wiek przypada panowanie dynastii Kad¿arów, w porz¹dku chronologicznym nastêpuj¹co:
Kad¿arowie (1794-1924)
· 1794-1797 - Mohammad Kad¿ar
· 1797-1834 - Fath Ali Szach
· 1834-1838 - Mohammad Szach
· 1848-1896 - Naser ad-Din Szach
· 1896-1907 - Muzaffar ad-Din
· 1907-1909 - Mohammad Ali Szach
· 1909-1925 - Ahmad Szah
Wynika st¹d, ¿e najprawdopodobniej uwiecznione przez Leroux czasy przypadaj¹ na panowanie Nasera o-Din, st¹d te¿ o nim w dalszej czêœci...
Naser o-Din Szach, 1848 – 1896
Pochodzi³ z dynastii Kad¿arów (po angielsku „Qajar”), obj¹³ panowanie w 1948 po œmierci swojego ojca Fatha Ali. Czasem spotykany jako Naser-e-Din, Naser ad-Din lub w nieco innych odmianach. Uwa¿any jest za najlepszego w³adcê z tej dynastii, choæ czytaj¹c poni¿sze notki wydaje mi siê to trochê dziwne... ale pewnie na tle innych w³adców tak Ÿle nie wypad³?
Podczas rz¹dów Szacha Nasera o-Din do Iranu zosta³y sprowadzone zachodnia (czyli europejska) nauka, technologia i metody edukacyjne i rozpoczê³a siê modernizacja kraju. Szach Naser o-Din próbowa³ wykorzystaæ obopóln¹ nieufnoœæ miêdzy Wielk¹ Brytani¹ i Rosj¹ w celu zachowania niepodleg³oœci Persji, lecz pod jego panowaniem nasili³y siê zarówno zagraniczne wp³ywy, jak i wtargniêcia na terytoria perskie.
Pozaci¹ga³ olbrzymie po¿yczki zagraniczne aby sfinansowaæ swoje osobiste, kosztowne podró¿e do Europy. Nie by³ zdolny powstrzymaæ ani Wielkiej Brytanii ani Rosji przed wkraczaniem na terytoria tradycyjnie pozostaj¹ce pod irañskim wp³ywem. W 1856 Wielka Brytania zapobieg³a ponownemu zagarniêciu przez Persjê kontroli nad Heratem, który stanowi³ jej czêœæ w czasach Safawidów, lecz znajdowa³ siê pod nie-irañskim panowaniem od po³owy XVIII wieku. I o ten Herat siê t³ukli – Anglia chcia³a w³¹czyæ go do Afganistanu aby poszerzyæ na wschód zakres swoich wp³ywów, pomiêdzy Indiami (nad którymi panowa³a) a rozszerzaj¹c¹ swoje terytoria Rosj¹. W XIX wieku Anglia zdoby³a te¿ kontrolê nad innymi terytoriami nad Zatok¹ Persk¹. A tymczasem Rosja zagarnê³a terytoria dzisiejszego Turkmenistanu, Uzbekistanu i te¿ narobi³a zamieszania w Persji.
Ekonomicznie Persja w tym czasie kontrolowana by³a przez Brytyjczyków. Do tego stopnia, ¿e wielu Irañczyków wierzy³o, ¿e ich w³adcami kieruj¹ obce interesy - nietrudno to sobie wyobraziæ czytaj¹c teksty powy¿ej i poni¿ej. Choæ ten powy¿ej jest doœæ, hmm, oglêdny – pochodzi zreszt¹ ze strony www.iranchamber.com/
A to kilka faktów ze strony www.iran.krakow.pl (najbogatsza chyba strona o Iranie w jêzyku polskim) dotycz¹ce naszego szacha:
· trzy podró¿e do Europy - bardzo drogie, pañstwo w tym czasie bardzo zbiednia³o,
· po¿ycza³ pieni¹dze za granic¹, wyzyskiwa³ ch³opów i obywateli
· za jego panowania coraz wiêkszy rozpad i gnicie kraju, ba³agan, bezrz¹d, w kraju szerzy³a siê korupcja, okradanie maj¹tku pañstwowego przez urzêdników, pobór podatków przez specjalnych urzêdników - dziedziczna funkcja, samowolnie podnosili ch³opom podatki, a szachowi dawali z tego b.ma³o, w c³ach samowola urzêdników, w praktyce handlowcy nie p³acili podatków tylko ³apówki celnikom,
· nie istnia³a praktycznie armia, dowódcy pieni¹dze na armiê brali dla siebie,
· szach w praktyce kontrolowa³ jedynie stolicê i okolice, a na terenach dalej od Isfahanu czêsto ma³o kto wiedzia³ o istnieniu jakiegokolwiek szacha,
· protest tytoniowy - w 1890 r. mod¿tahed z Kerbeli zakaza³ paliæ papierosów, gdy¿ szach sprzeda³ monopol na handel tytoniem Anglikom
· wezyr Mirza Taki-chan - sprawiedliwy i oddany krajowi, próbowa³ porz¹dkowaæ finanse i armiê, w 1851 r. zosta³ wyrzucony ze stanowiska, a nastêpnie zamordowany,
· 1851 r. - w Teheranie powstaje pierwsza szko³a - uniwersytet Dom Wiedzy,
· pierwsze gazety - pierwsze has³a rewolucyjne, tak¿e na emigracji (Turcja, Indie, Niemcy, Anglia),
· szach zabity 1 maja 1896 r. przez zwolennika D¿alal ad-Dina - dzia³acza panislamizmu (ruch ten powsta³ w Turcji w II po³. XIX w. przeciw Zachodowi)
W nastêpnym odcinku....
W poszukiwaniu pierwowzoru Persa, czyli Mirza Taki-chan, Amir Kabir, Ataback-e Azam, Amir Nezaam.
